*اهدای پیراهن بر تن
پیامبر اسلام (ص) در خانه بود که فقیری بر در خانه آمد. پیامبر چیزی آماده برای بخشش نداشت. او تقاضای پیراهن حضرت را کرد. پیامبر لباسش را به او داد.
این قضیه سبب شد که حضرت نتواند آن روز برای نماز به مسجد برود. کفار گفتند: محمد خواب مانده یا به چیزی سرگرم شده و نمازش را فراموش کرده.
در نتیجه این آیه نازل شد و به پیامبر هشدار داد که چنین نکند:
وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی  عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً (اسراء، آیه 29)؛ هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن (و ترک انفاق و بخشش منما) و بیش از حد آن را مگشا تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرو مانی. (تفسیر نمونه، ج 12، ص 91)
کدام زمامدار را سراغ داریم که برای کمک به دیگران حاضر شود لباس خود را بدهد و در موقعیتی باشد که به خاطر نداشتن لباس نتواند از خانه خارج شود؟!

برگرداندن گوسفندان دشمن در جنگ خیبر
در جنگ خیبر در همان زمانی که اصحاب از جهت خوراکی در مضیقه بودند، چوپانی از یهودیان خیبر مسلمان شد. او گوسفندان یهودیان قلعه را امانت گرفته می چراند. وقتی که اسلام آورد، حاضر شد گوسفندان را تقدیم پیامبر کند اما به دلیل اینکه گوسفندان امانت بود، رسول خدا قبول نکرد و از او خواست که همه را به دست صاحبانش برساند و برگردد. او همین کار را کرد و بعد به شهادت رسید. (فروغ ابدیت، جلد دوم، جنگ خیبر)

تقاضای قصاص در پایان عمر
پیامبر در روزهای پایانی حیات، در جمع مردم بر بالای منبر ، آنها را قسم داد که به هرکه از سوی من ظلمی رسیده بایستد و قصاص کند. کسی برنخاست. دوباره مردم را قسم داد باز هم کسی نایستاد. سومین بار پیرمردی به نام عکاشه مقابل پیامبر آمد و گفت: هنگام بازگشت از جنگی شترم کنار شترت بود. پیاده شدم تا نزد شما بیایم و ران پایت را ببوسم اما شما شلاق را بلند کردی و به من خورد. نمی دانم به عمد به من زدی یا خواستی به شتر بزنی.
پیامبر فرمود: به خدا پناه می برم که خواسته باشم بعمد به تو بزنم. سپس از بلال خواست تا به خانه ی فاطمه برود و همان شلاق را بیاورد.
بلال شلاق را آورد. پیامبر به عکاشه داد و گفت: بزن. یک یک اصحاب برخاستند و از عکاشه خواستند تا به جای پیامبر به آنها شلاق بزند اما حضرت اجازه نمی داد و آنها را می نشاند.
عکاشه خطاب به رسول خدا گفت: وقتی که شما به من زدی لباسم بالا بود. حضرت لباسش را بالا برد. در این موقع مسلمانان بشدت گریستند. وقتی نگاه عکاشه به بدن پیامبر افتاد جلو رفت و بر بدن بوسه زد و گفت: پدر و مادرم فدایت، چه کسی می تواند از شما قصاص کند؟
پیامبر فرمود: یا بزن یا عفو کن. عکاشه نیز بخشید. پس از هیجده روز پیامبر از دنیا رفت. (المعجم الکبیر، الطبرانی (م 360 ق)، ج 3، ص 59 ـ 61)

رفتارهای متواضعانه
این موارد از کتاب سنن النبی، تألیف علامه طباطبایی، ترجمه ی عباس عزیزی انتخاب شده. برخی روایتها را تلخیص کردیم و در مقابل هریک از نقلها به جای شماره صفحه، شماره ی حدیث را ذکر می کنیم. هنگام بررسی رفتارهای آن حضرت به موارد شگفت آورتر برخوردیم اما چون احتمال می دادیم باور آنها برای برخی سنگین باشد از ذکرشان خودداری کردیم.

1. لباس و کفش خویش را وصله می کرد و خود گوسفندانش را می دوشید و با بردگان غذا می خورد. بر روی زمین می نشست. سوار الاغ می شد و شخص دیگری را هم با خود سوار می نمود. نیازهای زندگی خویش را از بازار تهیِّه می کرد و به خانه می برد. (ح 90)

2. وقتی حضرت بر مرکب سوار بود، اجازه نمی داد کسی پیاده همراه او حرکت کند. او را با خود سوار می کرد و اگر قبول نمی کرد او را جلوتر می فرستاد و در جای خاص با او قرار می گذاشت. (ح 112)

3. رسول خدا فرمود: پنج چیز را تا هنگام مرگ ترک نخواهم گفت تا بعد من سنت شود: غذا خوردن روی زمین با بردگان، سوار شدن بر الاغ بی روپوش، دوشیدن بز با دست خود، لباس پشمین پوشیدن و سلام به کودکان. (ح 94)

4. (هنگام نشستن هیچ ژستی به خود نمی گرفت.) سه جور می نشست: ساق های پا را بلند کرده با دو دست دور آنها حلقه می زد یا دو زانو می نشست یا یک پا را زیر ران خود گذاشته و پای دیگر را روی آن می نهاد. (ح 98)

5. گاهی بچه ای را در دامان خود می گذاشت اما اتفاق می افتاد که کودک در دامان پیامبر ادرار می کرد. اطرافیان که به بچه پرخاش می کردند، پیامبر می فرمود: به کودک پرخاش نکنید تا از ادرارش جلوگیری نشود.
طفل را راحت می گذاشت تا ادرارش تمام شود. وقتی والدین، فرزند خود را می بردند حضرت لباسش را می شست. (ح 112)

6. درخواست هیچکس را رد نمی کرد و تا آنجا که امکان داشت نیاز او را بر می آورد و گر نه با زبان نرم و شیرین او را راضی می کرد. (ح 100)

7. هرگاه کسی خدمت رسول خدا می رسید، حضرت تشک زیر خود را به او می داد و اگر قبول نمی کرد با اصرار به او می قبولاند. (ح 119)

8. یک بار زنی پسرش را نزد رسول خدا فرستاد و به او گفت: نزد رسول خدا برو و از او چیزی بخواه. اگر حضرت چیزی نداشت بگو: پیراهنت را بده.
پیامبر (که چیزی نداشت) لباس خود را در آورد و به پسر داد. در این هنگام آیه نازل شد که: نه دستت خیلی بسته دار و نه خیلی باز. (ح 121)

9. هنگام ورود به مجالس، در نزدیک ترین جا به محل ورود می نشست. (ح 125)

10. (نظر به اینکه پیامبر ابهتی خاص داشت) با یاران خود مزاح می کرد تا عظمتش آنها را نگیرد تا بتوانند به او نگاه کرده نیازهای خود را بازگو کنند. (ح 138)

11. هرگاه رسول خدا(ص) یکی از یارانش را اندوهگین می دید، با شوخی او را شاد می کرد. (ح 139)

12. با ثروتمند و فقیر به طور یکسان دست مى داد و پیش از آن که دیگرى دستش را بکشد، دست خود را نمى کشید. به هر کس می رسید، ابتدا سلام می کرد، چه آن شخص ثروتمند بود و چه فقیر، چه کوچک بود و چه بزرگ. (ح 90)

13. لباس خود را می دوخت؛ کفشش را پینه می زد؛ در خانه را خود باز می کرد؛ شیر گوسفند و شتر را می دوشید؛ اگر خدمتکار در آرد کردن گندم خسته می شد به او کمک می کرد. (ح 151 و 177)

14. در خوراک و پوشاک از غلامان و کنیزان خود بالاتر نبود. (ح 182)

15. مانند بردگان غذا می خورد و همانند آنها می نشست و روی خاک غذا می خورد و می خوابید. (ح 425)

16. با خانواده و خدمتگزاران خویش غذا می خورد. با مسلمانی که او را دعوت کرده بود، روی زمین یا هرچیز دیگر می نشست و با آنها هرغذایی که داشتند، میل می کرد. (ح 432)

17. تا پایان عمر سه روز پشت سر هم غذای سیر نخورد. قدرت سیر کردن خود را داشت اما گرسنه می ماند و غذای خود را به نیازمندان می بخشید. (ح 483)

18. هرگز دو نوع غذا مقابل رسول خدا گذاشته نشد مگر از یکی خورد و دیگری را صدقه داد. (ح 485)

19. شخصی ظرف شیر و عسل را نزد پیامبر آورد: حضرت فرمود: دو نوع نوشیدنی در یک جا و دو نوع غذا در یک ظرف؟!
آن را نخورد و فرمود: من خوردن آن را بر شما حرام نمی کنم اما از حساب فردای قیامت نگرانم. (ح 486)

20. در مجالس جای مشخصی برای خود بر نمی گزید و از این کار نهی می فرمود. هنگامی که وارد جمعی می شد در هرجای خالی که وجود داشت می نشست و به یاران خود هم دستور می داد که اینگونه عمل کنند. (ح 30)

21. وقتی که در خانه اش پرده ای آویزان دید که بر آن تصاویری وجود دارد، به همسرش فرمود: این پرده را از من پنهان کن چون هرگاه به آن نگاه می کنم به یاد دنیا و زینتهای آن می افتم. (ح 64)

22. همنشین فقرا بود. با آنها هم سفره و هم غذا می شد. بردگان و کنیزان متعدد داشت اما هیچگاه در خوراک و پوشاک از آنان بالاتر نبود. (ح 81)

23. زید بن ثابت: هرگاه با رسول خدا(ص) همنشین می شدیدم، اگر صحبت از آخرت بود، پیامبر با ما راجع به آن صحبت می فرمود. اگر در باره دنیا گفتگو می کردیم با ما در باره دنیا صحبت می کرد. اگر راجع به خوردنی ها و آشامیدنی ها سخن به میان می آمد، باز با ما در باره ی آن صحبت می فرمود. (ح 140)

24. ابوذر: رسول خدا(ص) بی هیچ امتیازی میان یاران خویش می نشست، به گونه ای که هروقت شخص غریبه ای وارد مجلس می شد پیامبر(ص) را نمی شناخت تا اینکه سؤال می کرد.
ما از رسول خدا خواستیم جایی خاص را به خود اختصاص دهد تا تازه واردان او را بشناسند. سپس سکویی گلی درست کردیم و پیامبر روی آن می نشست و ما در دو طرف او می نشستیم. (ح 149)

صدا زدن با صدای بلند
گروهی از طایفه بنی تمیم هنگامی که داخل مسجد پیامبر(ص) شدند صدا را بلند کرده، از پشت حجره هایی که منزل پیامبر ص بود، با بی ادبی فریاد زدند: «ای محمد! بیرون بیا»
به دنبال آن، آیه ی زیر نازل شد:
إِنَّ الَّذِینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ وَ لَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّی تَخْرُجَ إِلَیْهِمْ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ (سوره حجرات، آیات 4 و 5)
کسانی که تو را از پشت حجره ها بلند صدا می زنند اکثرشان نمی فهمند! هرگاه آنها صبر می کردند تا خود به سراغشان آیی برای آنها بهتر بود. (تفسیر قرطبی، جلد 9، صفحه 6121)
درسته که آن افراد آداب معاشرت را نمی دانستند اما پیامبر(ص) حاضر نشد افرادی را در مسجد بگذارد تا به تازه واردان بفهماند که چنین رفتارهایی نداشته باشند.

کمک به فرزند خود
در اوایل ازدواج حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، اسیرانی به دست پیامبر رسید. آن دو خدمت پیامبر رسیدند و از سختی کارهای روزمره شکایت کردند و از حضرت خواستند تا یکی از آن برده ها را به عنوان خدمتکار در اختیارشان قرار دهد. پیامبر به آنها گفت: تا وقتی که گرسنگانی در صفّه (سکویی کنار مسجد پیامبر که مهاجرانی در آنجا ساکن بودند) هستند به شما برده ای نمی دهم. برده ها را می فروشم و پول آنها را صرف این گرسنه ها خواهم کرد. (مسند احمد حنبل، ج 1، ص 106)

اوج فقر
معمولا کسانی که به ریاست یک کشور دست می یابند و به عبارت دیگر دستشان به بیت المال می رسد، دست کم نیاز مادی خود و نزدیکانشان را تأمین می کنند. به وضعیت زندگی عزیزترین کسان پیامبر یعنی خانواده ی دختر او نظری بیفکنیم.
امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بیمار شدند. امام علی(ع) و حضرت فاطمه(ع) و فضه ـ خادم آنها ـ نذر کردند که اگر آنها خوب شوند سه روز روزه بگیرند (طبق بعضی از روایات حسن و حسین نیز نذر کردند)
چیزی نگذشت که هر دو بهبودی یافتند. علی(ع) سه من جو قرض نمود و نان پختند. هنگام افطار مسلمان فقیری بر در خانه آمد و درخواست غذا کرد. آنها نان خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند.
روز دوم را هم چنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتی که غذا (نان جو) را آماده کرده بودند یتیمی بر در خانه آمد. آن روز نیز غذای خود را به او دادند. (بار دیگر با آب افطار کردند و روز بعد را نیز روزه گرفتند.)
در سومین روز اسیری به هنگام غروب آمد. باز غذای خود را به او دادند.
صبح روز بعد علی(ع) با دو فرزندش خدمت پیامبر(ص) آمدند. پیامبر متوجه ضعف شدید آنها شد و فرمود: این حال شما برای من بسیار گران است. سپس برخاست و با آنها به خانه فاطمه(س) رفت و دید او در محراب عبادت ایستاده، در حالی که ضعف از گرسنگی در او نمایان است و چشمهایش به گودی نشسته. پیامبر ناراحت شد.
در این هنگام آیاتی از سوره ی هل اتی نازل شد؛ از جمله آیات 8 و 9:
وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی  حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً؛ غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می دهند. (و می گویند:) ما شما را برای خدا اطعام می کنیم و هیچ پاداش و تشکری از شما نمی خواهیم.
در بعضی روایات آمده که این قضیه مربوط به یک روز است. یعنی هنگام افطار ابتدا مسکینی آمد و یک سوم غذای خود را به او دادند و بعد از او یتیم آمد و یک سوم دوم را به او دادند و بعد اسیر آمد.
روایات فراوان، قضیه ی فوق را نقل کرده اند و آنچه گذشت، خلاصه ی آن بود. در کتاب موسوعة الامامه فی نصوص اهل السنه، چاپ کتابخانه آیت الله نجفی، جلد دوم، از صفحه 361 تا 397 روایتهای فراوان از کتابهای اهل سنت نقل شده که این قضیه را آورده اند.

یادآوری:
الف) امام علی جو را از یک یهودی قرض گرفته بود. (موسوعة الامامه، ج 2، ص 362)

ب) روز سوم اوج گرسنگی خانواده بود و جالب آنکه در این روز غذای خود را به یک غیر مسلمان دادند؛ زیرا همه ی اسیران در زمان پیامبر، کافر بودند. و اگر این قضیه در یک روز اتفاق افتاده، یک سوم آخر، اوج نیاز آنها به آن غذا بوده است.

ج) این قضیه مربوط به اواخر زندگی پیامبر(ص) می شود یعنی زمانی که او در اوج قدرت بود؛ زیرا امام حسن و امام حسین خردسال بودند که پیامبر از دنیا رفت و اینکه طبق روایاتی اینها هم روزه گرفتند، معلوم می شود که این قضیه در یکی دو سال پایانی حیات رسول خدا اتفاق افتاده.